معرفی تقویم های ایرانی
استفاده کردن از تقویم یا با نام گاه شمارها در ایران قدمت بسیار زیادی دارد و این تقویم ها با گذشت زمان ها دچار تغییرات و دگرگونی های بسیار زیادی شده اند. تقویم یا گاه شمارها در ایران بسیار متنوع و متفاوت هستند، مانند گاه شمارهای قمری، خورشیدی و… که با مبدا های مختلف تنظیم و استفاده می شوند. از سعی و تلاش های ایرانیان در آن زمان تنظیم دقیق این تقویم ها و یا گاه شمارها بوده که با تلاش و جستجوی دانشمندان موجب به وجود آمدن گاه شمار دقیق جهانی در ایران شده است. یکی از تقویم های ایجاد شده در ایران تقویم جلالی است که توضیحاتی در مورد این تقویم برای آشنایی بیشتر ارائه می کنیم.
تقویم جلالی چیست و از کیست؟
یکی از تقویم ها یا گاه شمار های دقیق، تقویم جلالی نام گرفته است؛ زیرا قبل از تنظیم کردن این تقویم ها در آن دوران به روزهای کبیسه اعتنایی نمی شد و اصلا به حساب نمی آمد یا به یک روش خاصی در تقویم ها جاگذاری می شد که باز هم مسائل و مشکلاتی را به دنبال داشت. چیزی که در تقویم یا گاه شمار جلالی بسیار برجسته است، روش محاسبه کردن روزها و یا سال کبیسه است.
محاسبه کبیسه در تقویم جلالی در برابر نشان دادن ماه های هر سال با حرکات منظم و واقعی خورشید در منطقه بروج بود. در محاسبه سال و مطابقت آن با شروع نقطه اعتدال نسبت به دیگر تقویم یا گاه شماره های خورشیدی یا میلادی دقیقتر محاسبه انجام می شد.
روش محاسبه سال کبیسه در تقویم جلالی
در این تقویم به جز کبیسه های معمولی ۴ ساله، از کبیسه های ۵ ساله هم استفاده می شد. در روز ۱۸ فروردین سال ۴۴۴ یزدگردی که مطابق با ۱۴ اسفند ۴۵3 شمسی است، به دستور سلطان جلال الدین ملکشاه سلجوقی جلسه ای برای تغییر تقویم برگزار می شود که با حضور افراد مشهور و معروفی این کار انجام شد. با طی کردن ۴ سال بررسی و تحقیق به این نتیجه رسیدند که نوروز سال ۴۸۸ یزدگردی تقریبا ۱۸ روز زودتر از فصل بهار آغاز می شود.
برای رفع این مشکل ۱۸ شبانه روز به نام کبیسه نام گذاشته شد و با این روند ۱۹ فروردین ۴۴۸ یزدگردی عید نوروز معرفی شد و به نوروز سلطانی هم نام گرفت. این تقویم را هم به نام همان سلطان تقویم جلالی نام نهادند. آغاز این تقویم از جمعه اول فروردین ۴۵۸ هجری شمسی است که در این تقویم هر سال دارای ۱۲ ماه هر کدام از ماه ها ۳۰ روز بودند که با ۵ و یا ۶ روز اضافه تنظیم شده اند که به آخر اسفند اضافه می شدند.
مطلب پیشنهادی: تاریخچه ی سررسید پالتویی: از گذشته تا امروز، چگونه این ابزار تغییر کرده است؟
مبدا تقویم یا گاه شمار جلالی
مبدا تقویم جلالی بر می گردد به سالی که ملکشاه بر تخت سلطنت نشسته و شروع آن روز جمعه اول فروردین اولین سال جلالی است. مصادف بود با ۴۵۸ هجری خورشیدی و مطابق با ۹ رمضان در سال ۴۷۱ هجری قمری، طبق قراردادی مصادف بود با ۱۰ رمضان در سال ۴۷۱ هجری قمری هلالی و همین طور با ۱۵ مارس سال ۱۰۷۹ میلادی جولیانی مصادف می شد. حتی این روز با ۲۱ مارس میلادی گرگوری مطابقت دارد و می توان گفت با تقویم خورشیدی هم در سال ۴۵۷ تفاضل دارد.
در این گاه شمار روزهای اول سال را طوری برنامه ریزی و تنظیم کردند که با بهار برابر و همگام شود و در آخر سال، روزها ۳۶۵ یا ۳۶۶ روز باشند. آغاز سال و نوروز سال جلالی روزی است که آفتاب تا زمان عبور از نصف النهار یعنی هنگام ظهر به نقطه اعتدال در فصل بهار می رسید. تغییر و تحولاتی که در راه تنظیم این تقویم ایجاد شده است که مطابق با تقویم های استخراج شده دیگر است. طول ماه مثل تقویم یزدگردی ۳۰ روزه محاسبه شده و دارای ۵ روز اضافه بوده و ماه ها هم با همین نام ها و روزها عدد شمار شده بودند.
طبق صحبت ها و عقیده هایی که وجود داشت، برای ماه ها و حتی روزها، اسم های جدیدی نام گذاری شد و طول ماه ها هم طبق ایستادن نسبی خورشید در برج، بین روزهای ۲۹ تا ۳۲ روز تنظیم شد که از مشخصات تقویم جلالی یا گاه شمار هجری خورشیدی برجی می توان شمرد.
تقویم های ایرانی
بیشتر تقویم های ایرانی از گاه شمار و تقویم جلالی الهام گرفته شده اند و به طور رسمی در قسمت های مجاوری از ایران مورد استفاده قرار می گیرد. این تقویم از جمله تقویم های خورشیدی است که از فصل های نجومی تبعیت می کند و برای آگاهی از زمان های درست و دقیق به اعتدال بهاری نیاز است. قانون و مقررات در این تقویم بسیار ساده و راحت است و سال ها دارای ۱۲ ماه هستند که شروع آن از هجرت پیامبر از مکه به مدینه بوده که در سال ۶۶۲ پس از میلاد اتفاق افتاده است.
سال جلالی در روز نخست بهار نجومی یا یک روز بعد از آن تنظیم شده و زمان اعتدال پیش یا بعد از ظهر واقعی به زمان تهران حدود سال ۱۲۰۷ آغاز شده است. در این سال ۶ ماه اول در همه ماه ها و روزها ۳۱ روزه و در شش ماه دوم در سال کبیسه همه ۳۰ روزه تنظیم شده اند و در سال های غیر کبیسه آخرین ماه در یک سال ۲۹ روز تنظیم شده است.
پس هر فصل با سه ماه پشت سر هم خود تطابق دارد. امروزه هر چهار سال یک بار در تقویم های ایرانی یک سال کبیسه نامیده شده و این نظم موجود در تقویم های خورشیدی وجود دارد. بعد از هر ۳۲ سال حتی درگاهی از مواقع در ۲۸ یا ۳۶ سال یک بار یک سال معمولی به آن اضافه می شود؛ یعنی به جای داشتن ۳ سال، ۴ سال متوالی روزها ۳۶۵ روز تنظیم شده است. تقویم جلالی طبق سندهایی که وجود دارد و طبق بررسی ها و سخنان اخترشناسان از جمله گاه شمارهای جهانی است که بسیار دقیق تنظیم شده است؛ زیرا در مقابل تقویم های اروپایی که در هر ۲۵۰۰ سال یک روز به خطا تنظیم می شود و این تقویم در هر ۱۰ هزار سال معمولا یک ثانیه به خطا تنظیم شده است.
کلام آخر
تقویم های هجری خورشیدی که ایرانیان از آن استفاده می کنند، در ۱۵ اسفند یا ۶ مارس ۱۰۷۹ توسط دانشمند معروف عمر خیام نیشابوری تنظیم و تکمیل شده و به نام تقویم جلالی نامیده شده است. امروزه تقویم ها از موارد پر استفاده در زندگی روزمره انسان ها به شمار می رود.