چرا تقویم قمری می چرخد؟ علت جابجایی ماه های آن چیست؟

علت جا به جایی ماه های قمری موضوعی است که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود. تقویم قمری یا اسلامی تقویمی است که در اکثر کشورهای اسلامی مورد استفاده قرار میگرد. این تقویم معمولا برای مناسبت های مذهبی نظیر محرم، رمضان، حج و غیره کاربرد دارد و مسلمانان بر اساس آن سنت های مذهبی خود را به جا می آورند. در گذشته مبدا تاریخ ایرانیان زمان تاج گذاری پادشاه ساسانی بود اما در زمان خلیفه دوم یعنی عمربن خطاب این تقویم تغییر کرد. در این زمان عمر برای آنکه بتواند سرزمین های فتح شده از جمله ایران را اداره نماید به کمک دبیران ایرانی یک تقویم جدید ایحاد کرد. برای این کار مبدا تاریخ مسلمانان را هجرت پیامبر در نظر گرفتند و بر اساس این تقویم باج و خراج را از ما دریافت میکردند. بنابراین پیش از همه گیری تقویم میلادی و رسمی شدن تقویم خورشیدی  در کشورمان، تقویم قمری در اکثر کشورهای اسلامی کاربرد داشت.

تقویم قمری چگونه به وجود آمد؟

پیش از آنکه به علت جا به جایی ماه های قمری بپردازیم در این بخش میخواهیم به نحوه به وجود آمدن تاریخ قمری بپردازیم. پیش از ظهور اسلام در عربستان تقویم قمری رواج داشت. در این تقویم هر سه سال یکبار، سال 13 ماهه می‌شد و ماهی به نام ماه نسیء به تقویم اضافه می‌شد. اما پس از ظهور اسلام در سال 10 هجری، سوره ای بر پیامبر نازل شد به نام سوره توبه، در آیه 36 و 37 این سوره آمده است که خدا هر سال را 12 ماه قرار داد و همین موضوع خود دلیلی شد که از آن پس این ماه اضافه گردید و سال را 12 ماهه تقسیم بندی کردند. اما جالب است بدانید نحوه تقسیم بندی سال بر اساس تقویم قمری در زمان خلافت پیامبر اتفاق نیفتاد. بلکه 15 سال پس از وفات پیامبر و در زمان خلافت عمر این اتفاق افتاد. به طوری که مبدا تاریخ مسلمانان را سال هجرت پیامبر از مکه به مدینه در نظر گرفتند.

تقویم هجری قمری هلالی

در بخش بعدی مقاله به علت جا به جایی ماه های قمری پرداخته می‌شود. اما در این بخش سعی کردیم به طور دقیق تر به توضیح تقویم قمری بپردازیم. در کشورهای مسلمان برای تعیین زمان مناسبت های مذهبی از تقویم های قمری استفاده می‌کنند. در این تقویم روز اول هر ماه بر اساس دیده شدن یا دیده نشدن هلال ماه تعیین میشود. یعنی در شامگاه روز 29 یا 30 هر ماه با مشاهده هلال ماه روز اول هر ماه تعیین میشود. در پیش از ظهور اسلام این نوع تقسیم بندی در اقوام بابلی، یهودی و سومری مرسوم بود. پس اگر در شامگاه 29ام هلال ماه دیده شود آن ماه به پایان رسیده است و فردا روز اول ماه بعدی است. اما اگر هلال ماه در شب 29ام دیده نشود ماه 30 روزه میشود. به همین دلیل ممکن است چند ماه به صورت متوالی یا غیر منظم 29 و 30 روزه شوند و هیچ پیش بینی دقیقی در این مورد وجود ندارد.

انواع ماه های قمری

علت جا به جایی ماه های قمری به همین دیده شدن یا دیده نشدن هلال ماه بستگی دارد. اگرچه ماه های قمری مختلفی وجود دارند که بسته به اعتقادات هر کشور مسلمان یکی از آن ها مورد استفاده قرار میگیرد. در بخش قبلی تقویم هجری قمری هلالی را شرح دادیم. اما تقویم های قمری دیگری از جمله تقویم هجری قمری قراردادی و تقویم هجری قمری ام اقری نیز وجود دارد که در سراسر جهان ثابت است. این تقویم به شکل رسمی برای تقریب زدن ماه های قمری مورد استفاده قرار میگیرد. اما چون به شکل تقریبی است و ممکن است هلال ماه در زمان تقریبی دیده نشود، یک سری اختلافات با تقویم قمری هلالی دارد.

بیشتر بخوانید: مناسبت های سال 1403 چیست؟ چه روزهایی تعطیل است؟

علت جا به جایی ماه های قمری

علت جا به جایی ماه های قمری بسته به دیده شدن و عدم دیده شدن ماه دارد. در این تقویم اگرچه هر سال 12 ماه دارد ولی این تقسیم بندی ربطی به فصول سال ندارد. جالب است بدانید هر سال تقویم قمری چیزی حدود 11 تا 12 روز از تقویم خورشیدی کمتر است. بنابراین بعد از هر 33 سال تقویم قمری مجددا تکرار میشود. در کشورمان ایران تعیین ماه های قمری توسط موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران صورت می‌گیرد. این مرجع زیر نظر رهبر ایران اداره میشود. در این مرکز دیدن هلال ماه با چشم و تلسکوپ و سایر ابزارهای چشمی امکان پذیر است و هیچ مانعی ندارد. چرا که در برخی کشورهای مسلمان تنها مرجع اصلی برای تعیین ماه قمری چشم است و این قانون در کشورهای مختلف، متفاوت است.

ماه رمضان

علت جا به جایی ماه های قمری برای ماه رمضان نیز بر همین اساس تعیین میشود. تقریبا هر سال ماه رمضان 9 روز عقب می آید. پس حدود 9 سال طول میکشد تا ماه رمضان از یک فصل عبور کند و وارد فصل دیگر شود. هر سه سال یک بار نیز ماه رمضان از یک ماه سال عبور میکند. حال در نظر بگیرید که سال 1402 و سال 1403 سالهایی بودند که ماه رمضان در آن قرار گرفته است و این اتفاق در سال 1404 نیز رخ خواهد داد. اما در سال 1405 ماه رمضان از فروردین خارج میشود و به طور کامل در ماه اسفند قرار میگیرد. پس تقویم قمری به عوامل مختلفی بستگی دارد و بسته به دیده شدن یا دیده نشدن ماه در هر کشور و سرزمین میتواند متفاوت باشد. مثلا گاهی هلال ماه در یک کشور عربی دیده میشود اما در کشور ما دیده نمیشود. گاه یک کشور دیدن ماه را با تلسکوپ جایز نمیدانند و منتظر میماند که با چشم هلال ماه را مشاهده کنند.

سخن آخر

امیدواریم تا اینجا به علت جا به جایی ماه های قمری در ایران و کشورهای مختلف پی برده باشید و دیگر ابهام ذهنی برایتان باقی نمانده باشد. چرا که همه ساله با ورود به ماه های محرم و رمضان و سایر مناسبت های مذهبی، علت تفاوت تقویم شمسی و قمری برای بسیاری از افراد به یک علامت سوال بزرگ تبدیل میشود.